week 10

Onze reis, week 10, Azië, Indonesië, Bali.
Hallo allemaal.

Maandag 31 december 2012.
Oudjaarsdag. We zijn al aan het vuurwerk gewend. Sinds we hier zijn hebben we het elke avond gehoord, en soms gezien.
Vanochtend komt Kadek uit Tenganan het ikat doek brengen dat we gekocht hebben. Ter plaatse hadden we niet genoeg contant geld en pinnen was niet mogelijk. Omdat Kadek toch drie keer in de week naar Ubud gaat was dit de oplossing. Hij brengt zijn vrouw en beide dochters mee, ze drinken allemaal wat cola. Kadek vertelt over een ander Bali Agadorp Trunyan, gelegen aan het Batur meer. Opmerkelijkste daar is dat de Oud-Balinezen de stoffelijke resten van hun familieleden niet begraven of cremeren maar onder een heilige waringin boom neerleggen. Vogels en wilde dieren zorgen voor de rest. Het idee erachter is dat de vogels de ziel van de dode naar de hemel dragen en daarmee de reïncarnatie bevorderen. Aan de waringin boom schrijft men de eigenschap toe dat hij voorkomt dat de ontbindende lichamen gaan stinken.
Buiten lopen de eenden weer door de rijstvelden. Een man leidt ze een beetje de goede kant op met behulp van een stok waar een doek aan gebonden is. De eenden hebben een dubbele, eigenlijk een driedubbele functie. Ze eten de insecten op (=pest free) en zorgen voor bemesting. En uiteindelijk worden ze geroosterde Peking Duck…
Elke dag zie je ook de hanen in hun gevlochten manden langs de weg staan. Wantilan noemt men het hanen vechten. Als voorbereiding moeten de hanen elke morgen ‘zwemmen’, daar worden de spieren sterk van, krijgen ze een massage en worden ze in de gevlochten kooi, guwungan, langs de kant van de weg gezet, om aan drukte en mensen te wennen. De scherpe messen die ze aan de sporen gebonden krijgen tijdens het vechten heten taji. Zwemmen betekent: na wanhopige pogingen om boven te blijven worden ze net voor ze kopje onder gaan bij hun ‘kippennek’ gepakt en droog gewreven.
Vroeger ging het bij het vechten om het gokken. Het vechten mag tegenwoordig weer, maar alleen als het een ‘ceremoniële’ functie heeft, de demonen vragen om een bloedoffer. Dit heeft de regering in 1981 in Jakarta besloten. In het verleden werd het door de Nederlanders namelijk helemaal verboden evenals de beruchte weduweverbrandingen (sati). Rond 1900 bepaalden de Nederlanders ook dat Balinese vrouwen in het openbaar hun borsten bedekt moesten houden. Dit werd voorheen alleen van prostituees verlangd. Inderdaad een andere wereld….
Op onze reis met Kadek op 2 januari zien we een oude vrouw langs de kant van de weg lopen, kromme rug, stok in ene hand, groot pak op hoof en blote borsten…..
We gaan met de scooter naar het museum Pura Lukisan in Ubud. In verschillende paviljoens zie je de vroege en hedendaags Balinese schilderkunst en houtsnijwerken. De Nederlander Rudolf Bonnet was een van de oprichters van het in 1956 officieel geopende museum. Naast schilderijen en houtsnijwerken zien we ook grote oude geweven doeken, oudste omstreeks 1604. Veel schilderijen en doeken zijn geschonken door Mw. Marianne van der Sleen van Wessem.
Ook zien we veel mooie werken van I Gusti Nyoman Lempad ( 1862-1978). Inderdaad, deze universele kunstenaar is 116 jaar oud geworden. Hij was schilder, houtsnij kunstenaar en beeldhouwer. En de bekende Nederlandse schilder Arie Smit woont nog steeds in Ubud.
Vervolgens lopen we een stukje door Ubud maar de warmte en zon doen ons besluiten naar Monkey Forest te gaan. Wel warm, maar schaduw. Zo denken er meer mensen over want bij de drie ingangen is het een hele klus om je auto kwijt te raken. Voordeel van een scootertje!
Overal waar je maar kijken kunt lopen apen, makaken. Opletten op je spullen. Prachtige banyan bomen met héél véél luchtwortels. Ook zien we de onderwereld tempel, Pura Dalem Agang Padang Tegal.
Thuis maakt Jan een foto, van wat we denken dat het een grote hagedis is. Groot formaat op de laptop heeft ie meer van een kameleon. Ook zien we een grote sprinkhaan. Vinger erlangs om de werkelijke grootte te kunnen aangeven. Dan kunnen jullie ons tenminste niet van visserslatijn beschuldigen…
Nyoman heeft weer voortreffelijk gekookt, het loont zich niet om uit te gaan eten.
Vuurwerk, nog eerder en meer dan andere avonden. Jan doet met 2 vuurwerk stukken mee. In het kleine winkeltje boden ze hem ook een ‘groot kanon’ aan, toch maar niet gedaan. Op het boven terras hebben we een riant uitzicht naar 3 kanten.
En we komen er achter dat we op het hoekje van ons terras soms internet hebben met de code van het café waar we afgelopen vrijdag zijn geweest. Verhaal week 9 kan verstuurd worden. Foto’s gaan zéér traag…
Na met het thuisfront en familie gebeld en gemaild te hebben sluiten we dit jaar zeer happy af.

Dinsdag 1 januari 2013.
Happy New Year allemaal. Vannacht heeft het flink geregend en vanochtend zijn we een beetje lui. We hebben Nyoman ‘vrij gegeven’. Wat ontbijten, wat foto’s maken, filmen, E reader lezen. Beneden in de boekenkast ligt ook nog voldoende lectuur.
Voor ons huis is een boer de randen van het rijstveld wat aan het bij werken. Alles waterpas en een uitgekiend systeem van irrigatie, Er kunnen tot 3 oogsten per jaar gehaald worden, dus we zien overal de rijst in de velden in een ander stadium van de groei.
Na de bui pakken we de scooter en gaan richting noorden, op goed geluk. We toeren langs tropische wouden en kleine dorpen. Overal zien we kleine winkeltjes, van enkele vierkante meters. De mensen zitten op de stoep voor de ingang. Elk dorpje heeft zijn eigen vakmanschap: houtsnijwerk, ornamenten voor tempels, goud-en zilverkleurig vergulde beelden voor tempels, sierlijke schaaltjes, etc.
We rijden tot Sebatu en gaan terug via Payangang waar we stoppen voor een hele mooie plaats met rijstvelden bij Tegallalang. Vandaar uit zijn we zo in Ubud en even later regent het weer….
Regelmatig hebben we geruite doeken gezien om oude heilige bomen en soms om goddelijke tempelbewaarders van (familie) tempels. Ze zijn ‘gekleed’ bij een feest en volgens het geloof houden ze brutale buitenstaanders, menstruerende vrouwen en andere onwelkome gasten uit de tempel. We hebben inderdaad al enkele keren een officieel bord zien staan bij de ingang van een tempel dat menstruerende vrouwen niet het tempelterrein op mogen. Ook mensen met een bloedende wond mogen niet binnen, bloed op de tempelvloer betekent een rituele verontreiniging. Er is dan een uitvoerige reinigings ceremonie vereist.
Trouwens, elk dorp heeft meestal drie grote tempels en daarnaast nog veel familietempels. Bali is het land van de duizenden tempels.

Woensdag 2 januari 2013.
Om 8.00 uur komt Kadek, de chauffeur ons ophalen voor een tocht naar het noorden, richting Bratanmeer. Op de heenweg houden we halt bij een coffee en spices shop in Baturiti. We krijgen verschillende soorten koffie en thee om te proeven. Uiteindelijk doel: iets kopen in de store. Dat doen we. De dure Kopi Luwak ( van de civetkatten die ze hier ook hebben rondlopen), coffee ginseng en ginger tea blijven aan onze vingers hangen.
Kadek rijdt verder en vertelt honderduit. Over de verschillende ceremonies waar we langs komen. Of het een ‘dead person’ of een wedding betreft etc.
We gaan naar de Botanical Garden in Baturiti, Kandikunung. Gesticht in 1959 en 157 hectare groot. We rijden er met de auto doorheen. Bij verschillende bezienswaardigheden stappen we uit. Onder andere de ceremonial plant collection, orchid park, en cactus glass house. Indrukwekkende beelden van Kumbakarna Laga, strijd tegen de apen en Rahwana Jatayu, gevecht met de adelaar. In een ander gedeelte van het park bevinden zich allelei soorten bamboes, ook de giant bamboe. Deze wordt veel gebruikt bij de bouw van huizen als stutmateriaal.
De volgende halte is bij een markt waar Kadek allerlei lekkers voor ons koopt wat we niet kennen. Balinezen houden van zoetigheid, dat proeven we in elk geval. Het is lekker. De namen ben ik kwijt. Vergelijk het met een soort kroepoek, maar dan van aardappelmeel met palmsuiker in allerlei kleuren. En bladeren, even gefrituurd en ook voorzien van een speciaal laagje.
Vervolgens naar het Danau Bratan. Dit ligt op 1200 meter hoogte en het is er wat frisser. Bij en in het Bratan meer ligt de water tempel , de Pura Ulun Danau Bratan. Door de Candi Bentar, gespleten poort, komen we op het voorplein. De Dewi Danu heeft 3 meru, Shiva heeft 7 meru en Vishnu 11 meru, het allerhoogste en heiligste. In Ubud in trouwens een rel geweest toen de schilder Antonio Blanco, van het Blanco museum, in zijn woning een 12 trappige meru liet bouwen. Een even aantal mag niet en zeker niet hoger dan 11, wat Shiva bepaald heeft.
Daarna gaan we naar een rijstveld complex kijken wat sinds 2012 op de werelderfgoed (World Heritage) lijst van de Unesco staat. Subak landscape of Catur Anga Batukaru. Een prachtig gebied waar we door heen wandelen en de ene foto na de andere maken. Een enkeling is nog met een rund het land aan het ploegen, verder zijn er ook een klein soort tractortjes, cultivators om het land te bewerken. En verder gewoon met de hand en handgereedschap. Zwaar werk in de zompige modder.
Daarna naar Taman Kupa-Kupa in Wanasari, een mooi butterfly park, sinds 1996. Handpalm grote vlinders die net uit hun cocon gekropen zijn en daarom nog niet kunnen vliegen worden op je handpalm of op je shirt gezet. Take picture please…. Ook hebben ze onderarm grote wandelende takken, hele grote kevers en grote bladachtige insecten. Voor je het weet heb je die ook op je blote arm of op je shirt. Nu blijven we staan en lachen we voor de foto. In Nederland zouden we griezelen als we zoiets tegen kwamen….
Vervolgens nog naar Mengwi, naar de Pura Taman Ayun. Een mooi complex met heel veel verschillende meru’s met dikke rieten daken, mooie tuinen en riviertjes.
Thuis gekomen kunnen we alleen maar genieten van de heerlijke maaltijd die Nyoman voor ons gemaakt heeft. Die avond lukt het om af en toe internet verbinding te krijgen op ons terras.

Donderdag 3 januari 2013.
Vandaag gaan we met de scooter naar Bali Bird Park. Richting zuiden, in Batubulan, Gianyar. Entree prijs is on-Balinees hoog: 550.000 roepia, is 23,50 dollar. Het is een mooi park met 1000 vogels, 250 soorten, waaronder ook diverse paradijsvogels. In Europa moet je al naar Walsrode in Duitsland gaan als je 2 of 3 soorten wil zien. Hier zitten zeker 6 soorten.
We zien inderdaad geen Balinese gezinnen rondlopen. Daarentegen veel Oekraïners….
Ze hebben ook een komodo dragon. De grote varaan krijgt op dinsdag en vrijdag eten. Verder ligt hij daar maar, de directe afstammeling van de dinosauriërs. Slijmerig giftig speeksel druipt uit zijn bek.
We gaan met verschillende grote vogels op onze armen, schouder en hoofd op de foto: met neushoornvogels, 3 soorten ara’s, edel papegaaien, witte kakatoe en (denken we) een molukkenkakatoe.
En dan: regen en flink ook. Overal in het park kun je paraplu’s meenemen. Als het weer opklaart lopen we nog een ronde. Op verschillende plaatsen staan de paden helemaal onder water: natte voeten en natte sandalen. Daarna naar de uitgang. Les 1 in Azië: bevestig je helm op zodanige wijze aan je scooter dat er geen regenwater in kan…. Behalve natte voeten en sandalen krijgen we op de terug weg ook natte hoofdjes en siepelt het water uit de binnen voering van de helm over rug en buik. Nat ondanks de regenjassen, maar het is niet koud. Weer wat geleerd!
Als we thuis op het terras zitten te relaxen ziet Jan een boer van een van rijstvelden onze richting op lopen met een dichtgebonden plastic zak. Even later loopt hij weer de ander kant op. De plastic zak is leeg. Nog even later horen we een hartverscheurend klaaglijk gemiauw in onze tuin. Ik duik de natte struiken in en vind twee gitzwarte natte jonge kittens….
En dan? In een oude handdoek laat ik ze opdrogen. Stukjes vlees lusten ze niet en hun buikjes zijn goed gevuld. We hebben in dit huis en dat van de buren al 2 katten rondlopen die uit de goot gered zijn. Dus deze kunnen hier niet blijven. Ik geef ze aan Nyoman mee. Open einde….

Vrijdag 4 januari 2013.
Om 8.00 uur staat Kadek weer voor de deur met de auto, een Toyota Innova. We hebben voor een halve dagtocht gekozen. Naar Trunyan. Daarover heb ik afgelopen maandag al wat geschreven. Het Agadorp Bali ligt aan het Batur meer bij de vulkaan Gunung Batur.
Als we dicht bij komen wordt de weg slechter en de hoeveelheid vrachtwagens geladen met lava zand en lava blokken die we tegen komen neemt toe. Naarmate we dichter bij het meer komen zien we uit een bepaald gedeelte van de berg nog rookpluimen opstijgen. Eronder is een groot zwart lava veld met middenin een eilandje van groen met struiken, tot nu toe bespaard. Er is nog steeds vulkanische activiteit.
Kadek heeft een gids en een boot geregeld in het dorp Toya Bungkah. De gids, een jongeman van ± 25 jaar vertelt ook twee maal per week met een groepje toeristen naar de top van de Batur vulkaan te klimmen. De klim begint om 04.00 uur ’s nachts. Goede conditie vereist. In verband met mijn heupklachten hebben we besloten om dit niet te doen. We hebben er over gelezen en horen nu ook hoe je van een indrukwekkende zonsopkomst getuige bent als je vroeg genoeg op de top staat.
We moeten eventjes wachten op de boot, geduld. We hebben met Kadek een groot gedeelte van het dorp gezien waar we als gewone toeristen niet zouden komen. Wat afval weggooien betreft: vroeger was alles van organisch materiaal gemaakt, dat rotte weg en loste op. Sinds de ‘uitvinding‘ van plastic heeft men deze gewoonte nog niet aangepast, dus overal waar we tot nu toe geweest zijn zie je het landschap ontsierd worden door weggegooid plastic. Eigen stoepje en erf zijn wel schoon geveegd. Er is een lichte verbetering zichtbaar. Op enkele plaatsen staan twee containers. Een voor organisch materiaal en een voor plastic, blik en glas. Een goede ontwikkeling die, hoop ik, veel navolging krijgt. Tot nu toe hebben we een straatveger gezien die in een dorp met een prikstok en grijpstok vuil verzamelde. In een grotere plaats als Ubud wordt het wel opgeruimd.

De inwoners van Trunyan, de oud-Balinezen zijn langer dan de andere Balinezen, vertelt de jonge gids. En Kadek voegt er aan toe: zij zullen ook soms slaan of vechten, dat doen andere Balinezen niet, die staan bekend als opgewekt en goedmoedig, gul en vriendelijk.
We stappen in het bootje, enkele anderen gaan mee. Het dorpje zijn we zo doorgelopen met de gids. Weer instappen in de boot en op weg naar de ‘begraafplaats’, wat nu dus een onjuiste benaming is. Eerst het guestbook invullen en een vrijwillige donatie. Daarna wandelen we naar de plaats waar de overleden oud-Balinezen neergelegd worden, in een soort van open gevlochten manden. De natuur, hier de vogels en insecten doen de rest. In de boeken staat dat er ook andere wilde dieren zijn maar de gids vertelt dat dit niet het geval is. Er komen ook geen katten of honden volgens hem. De geklede lichamen in de 7 open manden zijn zichtbaar evenals de vergane gezichten. Rondom de manden staan allemaal spullen die de familie de overledenen mee gegeven heeft: foto’s in lijstjes, complete serviezen en overal ligt geld, munten en biljetten.
Op een verhoging erlangs staan keurig vele schedels gerangschikt. De grote botten liggen her en der verspreid. Ondanks de warmte is er geen spoortje van een ontbindingsgeur te ruiken. Dit wordt toegeschreven aan de heilige waringin boom die vlakbij staat. Volgens de gids is deze boom 1000 jaar, net zolang als de traditie bestaat.
Na deze indrukken gaan we terug, weer met de boot over het meer, want er zijn geen andere toegangswegen naar Trunyan.
Op de terugweg neemt Kadek ons mee naar een warung mardika, een klein restaurantje. Voor 20.000 roepia, nog geen twee euro krijgen we een complete rijstmaaltijd. De hete chili pepers laten we liggen. Wat voor Kadek mild is, is voor ons hot en spicy.
Thuis ga ik samen met Nyoman een kokosnoot uit de boom halen. De eerste is niet rijp genoeg, maar de kokosmelk is prima te drinken. De tweede is goed en even later zit ik met een lepel de verse kokos uit het binnenste van de noot te schrapen. Lekker!
Tijdens het ‘oogsten’ van de kokosnoot zien we ook een hele grote spin! Zwart met gele punten. En wie mag zijn hand er dicht bijhouden ter vergelijking? Jan is de fotograaf, dus….. De spin is dun, maar groter dan mijn hand!
’s Avonds een flinke stortbui. Kreien omlaag ter bescherming. Zo kunnen we nog lang op het terras zitten. Glaasje drinken erbij en een goed boek: genieten maar.

Zaterdag 5 januari 2013.
Jan heeft de huur van de scooter voor 2 dagen verlengd. Nyoman komt ons vertellen dat de plannen van Kadek voor morgen gewijzigd zijn. Hij vroeg ons bij de voorbereiding van een familie ceremonie aanwezig te zijn om 19.00 uur. Maar hij bedoelde 07.00 uur. Hij komt ons dan halen. Omdat een van de varkens twee keer binnen het jaar biggen geworpen heeft en alles goed gegaan is worden er wat jonge biggen geofferd. We kunnen ons er geen voorstelling van maken maar voelen ons zeer vereerd. Nyoman zoekt twee sarongs uit die we mee nemen. Twee tailledoeken heb ik zelf bij me.
Na een klein buitje gaan we toeren met de scooter. Eerst naar een oude tempel onder aan de brug bij Ubud. Er is een ceremonie aan de gang en ik loop de andere kant op. Jan blijft boven staan. Na afloop van de ceremonie worden verschillende voorwerpen, waaronder de speciale parasol in het water gegooid. Daarna even bij het Blanco museum kijken, dit is dicht bij. Na wat rondtoeren en boodschappen gedaan te hebben zijn we net voor het volgende buitje thuis.
Thuis hebben we even internet, kunnen we de avonturen van Wim en Francien in Nieuw-Zeeland lezen. Veel komt bekend voor…. En Nyoman heeft heerlijke rendang gemaakt.
Wat de ceremonie voor morgen in de familie tempel betreft: elk dorp heeft drie grote tempels. Ze geven de drie fases aan van het menselijk bestaan: geboorte, leven en dood. Richting bergen is de tempel van de oorsprong, Pura Puseh, gewijd aan god Brahma, de schepper. In het centrum van het dorp staat de dorpstempel, Pura Desa en ook veelal een grote vergaderruimte, Bale Agung, een plaats voor de hanen gevechten, Wantilan en een Kulkul, een toren met een soort trommel. Bij de vijgenboom, de waringinboom wordt elke drie dagen een markt gehouden. Zeewaarts en iets buiten het dorp ligt de aan de onderwereld gewijde dodentempel, de Pura Dalem.
Morgen meer informatie…

Zondag 6 januari 2013.
Om 7.00 uur staan we kant-en-klaar aan de weg, maar iedereen rijdt langs, niemand stopt. Jan pakt de scooter en rijdt richting Kadeks huis. We zitten in de buurt maar de straat is lang en we zien de ene familie tempel na de andere. Uiteindelijk draaien we ons om. Als we thuis van de scooter af willen stappen komt er een jongen aanrijden. Hij kent geen Engels maar geeft ons een mobieltje. We kunnen er uit opmaken dat Kadek momenteel niet thuis is maar dat we de jongen kunnen volgen. Zo gezegd zo gedaan.
Zonder gids hadden we het echt niet gevonden. Een wirwar van straatjes en paadjes verder staan we bij Kadek in de tuin. We begroeten de aanwezige familie in ons beste Indonesisch: Selamat pagi. Apa khabar? Khabar baik. Een twintigtal mensen, familie is aanwezig. We gaan bij hen op de tegelverhoging zitten, alles is buiten en overkapt. Er lopen drie honden, twee katten en verschillende kippen en hanen rond. Twee eekhoorntjes zitten in een kooi. De echtgenote van Kadek brengt overal offergaven.
We kunnen wat eten pakken. Een grote mand met rijst, vele stukken worst en een pan met stukjes vlees. Op een vetvrij papier doe ik wat rijst en stukjes vlees. Jan bedankt. Een lepel erbij om te eten. Geen mes in Indonesië want al het voedsel is al in kleine stukjes gemaakt. Kopje koffie erbij, beker water, per stuk verpakt, enkele zoete koekjes en een lekker stukje fruit in een bananenblad gevouwen. En een speciaal soort kokosnootdrinken. De zoon van Kadek, zijn vriendin en enkele andere jongeren kunnen wat Engels. Voor en na wordt er van alles verteld. Gezellig.
Op mijn vraag of er foto’s gemaakt mogen worden, zeker! Een van de jongeren maakt foto’s, ook als ik een baby op mijn schoot heb, de kleinzoon van de broer van Kadek. Hij heeft dezelfde grote moedervlek op zijn been zoals zijn overgrootvader. Ze zien het als de reïncarnatie van dit familielid. De baby mag het eerste jaar de grond niet aanraken volgens het geloof.
Kadek komt en verontschuldigt zich meerdere keren, hij moest ergens anders heen. We krijgen een rondleiding. Samen met zijn broer heeft hij verschillende varkens, een stuk of vijftien. Hij laat ons de stookplaats zien waar de rijst in grote hoeveelheden gekookt wordt en de plaats waar vannacht vier jonge biggen in het vuur in de grond langzaam geroosterd werden.
Deze vier geroosterde biggen worden op vier grote schalen voorzien van allerlei versierselen en fruit door de mannen naar de familie tempel gebracht. We doen onze sarong en tailledoek om en gaan mee. Alleen Kadek en zijn broer en de twee echtgenotes en wij zijn aanwezig, want het is hun ceremonie. De ‘holy men’ is gearriveerd en de hele ceremonie kan beginnen. Op een rieten mat, schoenen uit, volgen we het. Kadek en zijn broer spreken er doorheen en roken een sigaretje. Anders dan bij ons in de Church. Ook nu mag ik foto’s maken. Kadek vertelt dat de’ holy men’ niet kan lezen en schrijven maar dat hij alle ‘gebeden’ zo kent. De vrouwen verwijderen met een scherp mes ondertussen de hoofden, staarten en poten van de biggen en deze worden op vier apart versierde schalen gelegd. Of Jan er ook een wil dragen? Ja, dan kan ik foto’s maken. In de varkensstal wordt er volgens een bepaalde ceremonie geofferd.
Daarna komen de andere familieleden om de andere grote schalen naar huis te dragen. Daar worden de geroosterde biggen vakkundig in stukjes verdeeld. Even later zitten Jan en ik met Kadek aan een schaal met vlees. Ik proef enkele stukjes van het vlees en wat van het zwoerd. Dit smaakt goed. Het vet sla ik over. Jan bedankt. Na een tweede glas speciale kokoslikeur bedanken we iedereen en vertrekken, en we zeggen dat het nu voor de familie alleen is. We krijgen nog een zakje met apart fruit mee.
Na de scooter ingeleverd te hebben besteden we de rest van de dag aan allerlei dingetjes. Het grootste ding, het inpakken van de koffers doen we ’s middags.
’s Avonds laten we het eten van Nyoman voor de laatste keer goed smaken. Morgenvroeg om 8.00 uur haalt Kadek ons op en brengt ons naar het vliegveld.

Groetjes van Jan en Wies.